Η Πνευματικότητα. Μια Ορθόδοξη προσέγγιση.

A. Εισαγωγικά

-Η πνευματική ζωή στον άνθρωπο και ιδιαίτερα στον Χριστιανό, χαρακτηρίζει την εσωτερική του κατάσταση,  αλλά και την εξωτερική του συμπεριφορά, προς τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον.  Η πορεία του κάθε ανθρώπου στη σχέση του με τον Θεό, είναι μια βαθειά προσωπική, πνευματική και καρδιακή σχέση. Ο κάθε Χριστιανός, στην δική του ιστορία, με βοηθό την πίστη, αλλά και την Χάρη του Θεού, με τη βοήθεια των ιερών Μυστηρίων, ακολουθώντας τον Λόγο του Κυρίου Ιησού Χριστού, και το παράδειγμα των Αγίων, χαράζει την δική του πνευματική πορεία.  Πορεύεται προς τη «Θέωση». Στο να ομοιάσει δηλαδή με τον ίδιο τον Θεό, τον Δημιουργό του.

«Άγιοι γίνεσθε, ότι εγώ Άγιος ειμί.» (1 Πέτρ. 1,16)

- Ο Προσωπικός Πνευματικός, και βοηθός στον αγώνα του Χριστιανού, είναι ο πνευματικός του πατέρας. Είναι αυτός ο ιερέας, ο εξομολόγος, που με τη Θεία Χάρη, και τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, μας  οδηγεί στην αληθινή μετάνοια. Μας αγαπά, προσεύχεται για μας, μας συγχωρεί και μας καθοδηγεί με τις πνευματικές συμβουλές του. Μας λέει δηλαδή, το πώς να μη προσκολληθούμε στην αμαρτία μας, και στα πάθη μας, αλλά να μείνουμε ελεύθεροι, να μετανοούμε, να επιθυμούμε την Βασιλεία του Θεού, και να αγαπούμε τον Χριστό.

- Τα πνευματικά «εργαλεία» του κάθε Χριστιανού είναι κυρίως:  η προσευχή, η νηστεία, η μετάνοια, η ελεημοσύνη, τα μυστήρια της Εκκλησίας, και γενικά η συμμετοχή στη Θεία Λατρεία. Επίσης  η μελέτη της Αγίας Γραφής και της Ζωής των Αγίων μας. Αυτά όλα, μας βοηθούν στο να έρθει στη ζωή μας η Χάρη και ο φωτισμός του Αγίου Πνεύματος. Μας βοηθούν στο θαύμα της σωτηρίας μας. Μας ενώνουν μεταξύ μας. Μας φέρνουν την «άνωθεν ειρήνη».  Μας οδηγούν στη Θέωση. Στην αληθινή Αγάπη, και στο να ομοιάσουμε με τον Θεό, τον Δημιουργό μας.

B. Καινή Διαθήκη.  ( Έριδες στην Εκλησία,  Ά Κορ. 1, 10-15)

Από την πρώτη επιστολή του Απ. Παύλου, προς Κορινθίους.

Οι διχόνοιες που υπήρξαν, μεταξύ των Χριστιανών της πρώτης Εκκλησίας της Κορίνθου, είναι το θέμα που παρακαλεί και προσπαθεί να λύση ο Απόστολος Παύλος.

Είναι πάντοτε επίκαιρα τα λόγια αυτά του Αποστόλου Παύλου. Η ενότητα μεταξύ των Χριστιανών. Μέσα στην Εκκλησία του Χριστού, είναι πάντα το ζητούμενο και πάντα στη Θεία Λειτουργία προσευχόμαστε για την Ενότητα.

Στην πρώτη επιστολή του προς τους Κορίνθιους, αναφέρει συγκεκριμένα ο Άγιος Απόστολος Παύλος (κεφ.1, στ.10-15).

α) «Παρακαλώ δε υμάς, αδελφοί, δια του ονόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ίνα το αυτό λέγητε πάντες, και μη ή εν υμίν σχίσματα, ήτε δε καταρτισμένοι εν τω αυτώ νοϊ και εν τη αυτή γνώμη» στ. 10.

β) «...ότι έριδες εν υμίν εισίν» στ. 11

γ) «Μεμέρισται ο Χριστός; Μη Παύλος εσταυρώθη υπέρ υμών, ή εις το όνομα Παύλου εβαπτίσθητε;» στ 13

δ) «…μη τις είπη ότι εις το εμον όνομα εβάπτισα;» στ 15

-Δείχνει την ανησυχία του ο Απόστολος Παύλος, για την ενότητα των Χριστιανών. Ενδιαφέρεται για το σοβαρό αυτό πρόβλημα. Αρχίζει μάλιστα, με την παράκληση, επικαλούμενος το όνομα του Χριστού. Σας παρακαλώ, λέει, στο όνομα του Κυρίου Ιησού Χριστού, να μη χωρίζεστε μεταξύ σας. Μη κομματιάζεστε. Να ομονοείτε. Να είστε με τον ίδιο νού.

-Υπογραμμίζει το γεγονός, ότι υπάρχουν οι έριδες, μεταξύ των Χριστιανών. Δεν το αποσιωπά, και δεν προσπαθεί να καλύψει την αλήθεια που του έχουν πει. Παρουσιάζει το πρόβλημα επίσημα, και βάζει όλους μπροστά στις πνευματικές τους ευθύνες. Δεν λέει ψέματα. Είναι πικρή η αλήθεια, ότι έριδες εισιν. Κάνει την διαπίστωση και ζητάει την λύση, επειδή αγαπά τον λαό του Θεού.

-Διαμαρτύρεται για τη διχόνοια των Χριστιανών. Δείχνει ότι διαφωνεί και ότι δεν μπορεί να δεχτεί αυτή την κατάσταση. Γιαυτό και ρωτάει χαρακτηριστικά. Μεμέρισται ο Χριστός; Πώς είναι δυνατόν να κομματιαστεί ο Χριστός; Αυτό είναι αδύνατον. Και πάλι ρωτάει, επειδή δεν δέχεται την φανατική προσκόλληση στα πρόσωπα που δημιουργεί οπαδούς. Μήπως έχετε βαπτισθεί στο όνομα του Παύλου; Μήπως ο Παύλος σταυρώθηκε και θυσιάστηκε για σας;

Και τελικά διαχωρίζει εντελώς την θέση του, από τέτοιες επικίνδυνες για την ενότητα των Χριστιανών καταστάσεις. Και αναφέρει πολύ χαρακτηριστικά. Κανένας δεν μπορεί να πεί ότι στο δικό μου όνομα εβάπτισα. Είναι εντελώς ξεκάθαρη η τοποθέτηση του Αποστόλου Παύλου. Μάλιστα, πρώτα βγάζει έξω τον εαυτό του, από κάθε  προσωπική επιδίωξη, έξω από κάθε φανατισμό και προσωπολατρία. Λέει με άλλα λόγια.  Όπως δεν σταυρώθηκα για σας, και όπως δεν βάπτισα στο όνομά μου κανένα, έτσι δεν μπορεί να διαμοιράζεται ο Χριστός με το να κομματιάζονται οι Χριστιανοί μεταξύ των οπαδών του ενός, ή του άλλου.

Δεν είναι δυνατόν το Ευαγγέλιο της αγάπης του Χριστού, που έχει σκοπό να οδηγήσει στην ενότητα και στην ομόνοια, να μεταβάλλεται σε αφορμή διαιρέσεων και διχόνοιας και φανατισμών. Η πνευματική πορεία του Χριστιανού, είναι πορεία για να συναντήσει τον Χριστό. Είναι ελεύθερη από ανθρώπινες προσκολλήσεις και φανατισμούς.

Δεν μπορεί εμείς οι Χριστιανοί, να λέμε, εγώ είμαι του Παύλου, ή του Κηφά, ή του Απολλώ και να χωριζόμαστε μεταξύ μας. Η Σταυρική θυσία του Χριστού και το βάπτισμα, μας ενώνουν όλους στο δικό του πρόσωπο. Και,  οι Χριστιανοί ενωνόμενοι πνευματικά και με τη Χάρη της πίστεως με τον Κύριο Ιησού Χριστό, παίρνουν από Αυτόν αυτές τις θείες δυνάμεις για να ζήσουν την άγια ζωή. (π. Ιουστίνος Ποποβιτς, «Άνθρωπος και Θεάνθρωπος» σ.83, έκδ. Αστήρ, γ΄ έκδ. 1974).

Γ. Πνευματικότητα και Παράδοση στους Ορθοδόξους    

1.  Για να θεμελιώσουμε την διδασκαλία για την ορθόδοξη πνευματικότητα και την μυστηριακή ζωή στην Εκκλησία, οφείλουμε να καταφύγουμε στην διδασκαλία των πατέρων της Εκκλησίας. Εκεί συναντάμε σίγουρα, το περιεχόμενο της ορθόδοξης πνευματικότητος και την μυστηριακή εμπειρία.

(βλ. Μητρ. Κωνσταντίας Βασίλειος, στὴν Εἰσήγησή του, Bose 14-9-13, http://www.imconstantias.org.cy/1154.html)

Η συνολική ζωή του πιστού, μέσα στην Εκκλησία του Χριστού, είναι πράγματι πνευματική. Η Εκκλησία με τη χάρη των μυστηρίων, δίνει στον κάθε χριστιανό την εμπειρία και τον αγιασμό του Αγίου Πνεύματος.

Αυτός ο αγιασμός του πιστού σημαίνει την «ορθόδοξη πνευματικότητα», που είναι το θαύμα της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος, που αγιάζει τον πιστό μέσω της συμμετοχής του στα Ιερά Μυστήρια.

Η Κοινωνία και η Χάρη του Αγίου Πνεύματος, αγιάζει τον πιστό που συμμετέχει στα Μυστήρια, όταν καθίσταται ενεργό μέλος της Εκκλησίας του Χριστού.

Το πνευματικό έργο της καθοδήγησης των πιστών, ώστε να λάβουν τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος, είναι το έργο των ποιμένων της Εκκλησίας, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Μέγας Βασίλειος.

"Τοιοῦτοι δὲ τινὲς (εἰσὶν) καὶ οἱ τῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ προεστῶτες∙ προάγοντες μὲν ἐπὶ τὰς εὐανθεῖς καὶ εὐώδεις τῆς πνευματικῆς διδασκαλίας τροφὰς καὶ ὕδατι ζῶντι τῇ ἐπιχορηγίᾳ τοῦ Πνεύματος ἄρδοντες καὶ ὑψοῦντες καὶ πρὸς καρποφορίαν ἐκτρέφοντες∙ ὁδηγοῦντες δὲ πρὸς ἀνάπαυσιν καὶ τὴν ἀπὸ τῶν ἐπιβουλευόντων ἀσφάλειαν" .

Οι πνευματικοί πατέρες μας, οι ποιμένες της Εκκλησίας του Χριστού, αναλαμβάνουν αυτή την ιερή ποιμαντική Αποστολή. Να οδηγούν τον κάθε πιστό στο να μετέχει στα μυστήρια της Εκκλησίας. Μέσα από αυτή την μυστηριακή σχέση, οδηγείται ο χριστιανός στην Πνευματική ζωή, στην «εν Χριστώ ζωή». Στην Ορθόδοξη Πνευματικότητα.

Κάποιοι, όταν αναφέρονται στην «ορθόδοξη πνευματικότητα», μπορεί να εννοούν την ιδιαιτερότητα και την λειτουργική παράδοση των Χριστιανών της Ανατολής. Και πράγματι υπάρχει ξεχωριστή λειτουργική παράδοση, που αφορά στην υμνογραφία, στην εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική, στην εικονογραφία κλπ παραδόσεις των ορθοδόξων χριστιανών.

Δεν μπορούμε όμως, να ταυτίσουμε την «ορθόδοξη πνευματικότητα» μόνο με μια ιδιαίτερη λειτουργική παράδοση, έστω αυτή των ορθοδόξων. Δεν μπορεί πάνω από την ουσία της πίστεως να μπαίνουν τα εξωτερικά στοιχεία και οι εκδηλώσεις θρησκευτικότητας ενός ατόμου ή ενός λαού.

Με άλλα λόγια, το να κρατούνται, οι τύποι των θρησκευτικών παραδόσεων, δεν σημαίνει ότι αυτό από μόνο του, οδηγεί υποχρεωτικά στην πνευματικότητα και στην εν Χριστώ ζωή. Στη μετάνοια, στη Σωτηρία, και στη Θέωση, οδηγούν μόνο η αληθινή «ορθόδοξη πνευματικότητα», που είναι πρώτιστα η συμμετοχή στα μυστήρια, και η Χάρη του Αγίου Πνεύματος. «Ορθόδοξη Πνευματικότητα» και «Μυστηριακή Ζωή», είναι δύο έννοιες που ορίζουν την ίδια πνευματική πρόοδο και κατάσταση του χριστιανού, που πορεύεται προς την σωτηρία του.

Ως γενική αρχή ισχύει, το ότι « Ὁ Χριστιανισμὸς κηρύσσει τὴν πίστη στὸν ἀληθινὸ Θεὸ τῆς Ἀποκαλύψεως ὑπὸ τὸ φῶς τοῦ Εὐαγγελίου». Και πιο ειδικά ότι ἡ «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐπιμένει ἰδιαίτερα στὴ βιωματικὴ ἐμπειρία τῆς σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό». Δηλαδή στην ζωή των ιερών μυστηρίων, (Μητροπ. Κωνσταντίας Βασίλειος, ως ανωτέρω).

2. Στην Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία, διασώζονται ακόμη σήμερα, από την αρχαία χριστιανική Παράδοση, συγκεκριμένοι  τρόποι και μέσα, όπως αυτά επικράτησαν, για πάρα πολλούς αιώνες, ως θρησκευτικοί τύποι και ορθόδοξες παραδόσεις. Είναι η συγκεκριμένη θρησκευτικότητα του ορθόδοξου χριστιανικού κόσμου, που πολλοί την θαυμάζουν, ως κάτι το ιδιαίτερο και την μελετούν  με ειδικό ενδιαφέρον, ειδικά όσοι δεν ζουν μέσα σε ορθόδοξο περιβάλλον.

Ο τρόπος και το τυπικό της νηστείας, οι ακολουθίες στη Θεία Λατρεία, η Εικονογραφία στους ναούς, η βυζαντινή εκκλησιαστική ψαλμωδία και υμνολογία, ακόμη και η ζωή στις ενορίες και στα ορθόδοξα μοναστήρια.

Είναι πολύ ενδιαφέρον, και βοηθάει πνευματικά τον κάθε πιστό χριστιανό μια επίσκεψη και πνευματική περισυλλογή σε ένα ορθόδοξο μοναστήρι. Ιδιαίτερα μάλιστα σε αγρυπνίες, σε μεγάλες εορτές, όπως τη Μ. Εβδομάδα και το Πάσχα μέσα από τις ιερές ακολουθίες ζει κανείς τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος και των μυστηρίων, και γεύεται την δική του «Ορθόδοξη Πνευματικότητα»

Δ. Συμπεράσματα:

1. Η Πνευματικότητα ειδικά στον Χριστιανικό κόσμο, δεν μπορεί παρά να είναι μία. Είναι η εν Χριστώ ζωή. Η πορεία προς την θέωση και τον αγιασμό του κάθε ανθρώπου. «Ορθόδοξη Πνευματικότητα» και «Μυστηριακή Ζωή», είναι ταυτόσημες έννοιες, που ορίζουν την πνευματική πρόοδο και κατάσταση του χριστιανού, που πορεύεται προς την σωτηρία του.

2. Η Ορθόδοξη Παράδοση και θρησκευτικότητα στον Χριστιανικό κόσμο, έρχεται και αυτή να κηρύξει την αγάπη και θυσία  του Χριστού και να στηρίξει την πίστη των χριστιανών.

3. Τα θρησκευτικά χριστιανικά τυπικά της ανατολικής Ορθόδοξης Παράδοσης,  διασώζονται στην πράξη μέχρι σήμερα. Χαρακτηρίζουν την «ορθόδοξη πνευματικότητα», και αποτελούν εργαλεία για την προσωπική καλλιέργεια των Χριστιανών. Οι εικόνες, το καντήλι, η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική, η λατρεία, η νηστεία η προσευχή, κ.ά. ανήκουν από αιώνες, στην τυπική παράδοση των ορθόδοξων χριστιανών.

4. Η ενότητα των χριστιανών, στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, είναι βασική δωρεά του Αγίου Πνεύματος, που είναι μέσω των Μυστηρίων, ο χορηγός της Πνευματικότητος των Ορθοδόξων αλλά και όλων των Χριστιανών.

(Andria, Italia,  23 Ιαν. 2014)