Απόφαση Συμβουλίου Επικρατείας, Ακυρώνει Εκκλησία Ελλάδος, αρ. 939_2017

Τέλος στην μακροχρόνια πειθαρχική δίωξη, βάζει με νέα ιστορική, αμετάκλητη Απόφασή του, το  Συμβουλίου της Επικρατείας.

Το ιστορικό των πειθαρχικών διώξεων, που αρχίζει κατά του Αρχιμ. Ιγνάτιου, στη Ναύπακτο, από το 1998, κλείνει  με την πρόσφατη Απόφαση ΣτΕ αρ. 939/2017.

https://drive.google.com/file/d/0B4RsXv2nzziEa2ltVGdzNGcycG5SSzJmTW00Q1FmdTRRQTVF/view?usp=sharing

 Το Συμβούλιο Επικρατείας, δέχεται την αίτηση και: α)  Ακυρώνει την Απόφαση του Ανώτατου Υπηρεσιακού Συμβουλίου της Εκκλησίας της Ελλάδος και β) την διοικητική πράξη ΡΞΘ/ 607/15-12-2015 του Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου.

Η εκκλησιαστική διοίκηση είχε επιβάλλει και την ποινή της οριστικής παύσης και του υποβιβασμού, ως πειθαρχική τιμωρία, με συνέπεια και την αφαίρεση κάθε μισθοδοτικού και ασφαλιστικού δικαιώματος (!).

Μεταξύ άλλων, ως οι πλέον κύριες κατηγορίες στην πολυετή πειθαρχική διαδικασία κατά τα αναγραφόμενα στις καταγγελίες του μητροπολίτη, ήσαν:

H συμμετοχή στην ΕΠΕ Ιχθυοκαλλιέργειας το 1992, και η «απείθεια» διότι το 1999 ο αιτών αρχιμανδρίτης, ως υπεύθυνος «επί των αιρέσεων» αρνήθηκε να ερευνήσει αν στη Ναύπακτο λειτουργούσε ευκτήριος οίκος της «Ελευθέρας Αποστολικής Εκκλησίας Πεντηκοστής», αν μέλη αυτής ασκούσαν προσηλυτισμό και αν είχαν εκδοθεί σχετικές καταδικαστικές αποφάσεις.  

Σημειώνονται στη συνέχεια, κατ’ επιλογή, σκέψεις από την εν λόγω  πολυσέλιδη Απόφαση:

1.    Tο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο της χώρας (ΣτΕ), δέχτηκε να δικάσει την από 13 Ιανουαρίου 2015 αίτηση του Ιγνάτιου Σταυρόπουλου ΚΑΤΑ των: Εκκλησίας Ελλάδος, και Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπάκτου, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι:  «…όπως έχει κριθεί, η επιβολή σε βάρος του αιτούντος επιτιμίων «ακοινωνησίας», όπως και η επιβολή ποινής καθαίρεσης από την ιεροσύνη… δεν του στερούν το ηθικό έννομο συμφέρον για την άσκηση αίτησης ακυρώσεως όπως η κρινόμενη, με την οποία ο αιτών επιδιώκει να αποσείσει την ηθική μομφή που συνεπάγεται η σε βάρος του πειθαρχική καταδίκη (ΣτΕ 2480/2015)…»,(σκέψη 4).

http://ignatiosstavropoulos.blogspot.com/2015/08/2480-2015.html 

2.    «…Η επιβολή σε βάρος του αιτούντος πνευματικής φύσεως κυρώσεων από τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου (αφαίρεση οφφικίου, επιτίμιο ακοινωνησίας) δεν συνιστά πειθαρχική δίωξη και τιμωρία για τις πράξεις που αποτέλεσαν αντικείμενο της επίδικης πειθαρχικής διαδικασίας και επομένως η τελευταία δεν αποτελεί απαγορευμένη δεύτερη δίωξη για τα αυτά πειθαρχικά αδικήματα…», (σκέψη 5).

3.    «…Η δίωξη του αιτούντος και η τιμωρία του για την πράξη των χωρίς άδεια μετακινήσεων εκτός των ορίων της Ι. Μ. Ναυπάκτου δεν ήταν νόμιμη… δοθέντος ότι στο ως άνω παραπεμπτήριο δεν περιγράφονται με ακρίβεια οι επίμαχες μετακινήσεις… ώστε να δοθεί η δυνατότητα στον εγκαλούμενο να αμυνθεί (με την απολογία του) έναντι συγκεκριμένων κατά τόπο και χρόνο γεγονότων», (σκέψη 9).

4.  «…η πειθαρχική απόφαση πρέπει να είναι αιτιολογημένη και ως προς την επιλογή και επιμέτρηση της ποινής, το δε αρμόδιο όργανο οφείλει να αιτιολογεί τη σχετική κρίση του λαμβάνοντας υπόψη το συμφέρον της υπηρεσίας και τη συνολική διαγωγή του κρινομένου εντός και εκτός αυτής…», (σκέψη.10).

5.    «…και η ως άνω νεότερη αιτιολογία της επιβολής στον αιτούντα της ποινής της οριστικής παύσης για κάθε ένα από τα προαναφερθέντα παραπτώματα είναι πλημμελής και μη νόμιμη… Η αξιολόγηση της ιδιαίτερης αυτής περίστασης ελλείπει από την προσβαλλόμενη απόφαση του ΑΥΣΕ…» (Ανώτατο Υπηρεσιακό Συμβούλιο Εκκλησίας)… 

Ειδικότερα το ΑΥΣΕ δεν αξιολόγησε καθόλου τους ισχυρισμούς του αιτούντος αναφορικά με το αν η εντολή προς αυτόν του Μητροπολίτη Ναυπάκτου για την διερεύνηση ζητήματος λειτουργίας ευκτηρίου οίκου μπορούσε να άπτεται ανεπιτρέπτως της επεξεργασίας ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των αιτηθέντων την ίδρυση του ευκτηρίου οίκου…»… καθότι μάλιστα για το ζήτημα αυτό εκφράστηκε ρητώς και η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με την 9/2006 απόφασή της (γνωστοποιηθείσα στο ΑΥΣΕ με το από 9.10.2015 υπόμνημα του αιτούντος), με την οποία έγινε δεκτό ότι για την ίδρυση ευκτηρίου οίκου δεν ήταν επιτρεπτή οποιαδήποτε ενέργεια συλλογής και επεξεργασίας πληροφοριών, απευθύνθηκε δε και σύσταση προς τον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων και το Μητροπολίτη Ναυπάκτου, αντίστοιχα, α) να μη γνωστοποιούνται τα ονόματα των αιτούντων άδεια ίδρυσης ευκτήριου οίκου και β) να μην επιχειρούνται ενέργειες που συνιστούν επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε σχέση με τη χορήγηση άδειας ευκτήριου οίκου»…

«…λαμβανομένου υπόψη ότι το ΑΥΣΕ αδυνατεί για δεύτερη φορά να αιτιολογήσει νομίμως την κρίση του για την επιβολή της ποινής της οριστικής παύσης και μάλιστα για λόγους που ταυτίζονται, στα ουσιώδη σημεία τους, με εκείνους για τους οποίους ακυρώθηκε η προηγούμενη απόφασή του (4/2005) με την 2480/2015 απόφαση του Δικαστηρίου τούτου, η επιβολή της ίδιας ποινής της οριστικής παύσης στον αιτούντα στο πλαίσιο της επίδικης πειθαρχικής διαδικασίας συνιστά υπέρβαση των άκρων ορίων της διακριτικής ευχέρειας της Διοίκησης και δεν είναι, πλέον, νόμιμη, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα με την κρινόμενη αίτηση (πρβλ. ΣτΕ 2646/2009),   (σκέψη 14).

   Σημειώνεται τέλος, ότι η νομολογία που φέρνει η Απόφαση αυτή, αφορά σε κάθε  Δημόσιο Λειτουργό, διότι τον προστατεύει από την αναιτιολόγητη, μη νόμιμη επιβολή πειθαρχικών ποινών, αλλά και σε κάθε κληρικό, διότι παύει πλέον να θεωρείται η επιβολή κάποιας πνευματικής ποινής, (ακοινωνησία – καθαίρεση), ως αιτία του να μη έχει το έννομο ηθικό συμφέρον, ώστε να προσφεύγει παραδεκτώς ενώπιον τω αρμοδίων Αρχών, ζητώντας την δικαστική προστασία, όπως ορίζει το Σύνταγμα για κάθε πολίτη.

     Θεωρείται απόφαση σταθμός, για την νομολογία του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου του Συμβουλίου της Επικράτειας, και σημαντική εξέλιξη στη νομολογία του διοικητικού, εκκλησιαστικού, και δημοσίου Δικαίου.

Kρίση & επιπτώσεις, για την εκκλησία στην Ελλάδα. Νέες προκλήσεις.

Ι.       Η Ορθόδοξη Εκκλησία ως ‘κοινωνία πολιτών’.

Α. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν διακρίνεται από στεγανά σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία. Όπως έχει υποστηριχτεί, η Εκκλησία αποτελεί, και μία ευρεία «κοινωνία πολιτών». Τούτο σημαίνει δύο πράγματα:

Πρώτον, την διαρκή αλληλεπίδραση μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους ή κοινωνίας.

Ο εκκλησιαστικός οργανισμός, ως τμήμα της κοινωνίας, όχι μόνον διακρίνεται εν πολλοίς από τα θετικά και αρνητικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ίδια, αλλά και επηρεάζεται ουσιαστικά από τις κατά καιρούς οικονομικές, πολιτικές ή όποιας άλλης μορφής κρίσεις της.

Δεύτερον,  τα μέλη της Εκκλησίας φέρουν ακέραια όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των Ελλήνων πολιτών. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι οι χριστιανοί ως πολίτες, οφείλουν να πειθαρχούν στους νόμους του κράτους, όσον αφορά στα ζητήματα οργάνωσης, διοίκησης φορολόγησης κλπ.

Β.     Η Οργανωτική δομή:  Μητροπόλεις, Ενορίες Μοναστήρια.

Οι βασικές αυτές δομές διέπουν την λειτουργία  της Εκκλησίας και  τις  πνευματικές,  λατρευτικές φιλανθρωπικές και άλλες εκδηλώσεις, της.

Γ.    Άλλες Ορθόδοξες Κοινότητες και εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες στην Ελλάδα:

Άγιο Όρος, Παλαιό Ημερολόγιο, Πατριαρχικά Μετόχια, ιδιωτικά ησυχαστήρια κλπ.

Στην Ελλάδα, όπως βεβαίως  και σε άλλες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής,  υπάρχουν πάνω από μία εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες.

       Η ασυνήθης κατάσταση  στην Ελλάδα, είναι ότι η οικονομική βοήθεια εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας λειτουργεί μονομερώς υπέρ της επίσημης Εκκλησίας Ελλάδος. Αυτό συμβαίνει διότι, η Εκκλησία Ελλάδος ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου απολαμβάνει πλεονεκτήματα που άλλες θρησκευτικές κοινότητες στερούνται. Ενώ δηλαδή, οι ιερείς της «Εκκλησίας Ελλάδος» διορίζονται απ το κράτος από το οποίο μισθοδοτούνται, οι ιερείς άλλων δικαιοδοσιών, π.χ. του παλαιoύ ημερολογίου,  δεν έχουν αυτό το προνόμιο παρ’ όλο ότι εξυπηρετούν τις θρησκευτικές ανάγκες Ελλήνων πολιτών. 

ΙΙ.           Οι αιτίες της σύγχρονης οικονομικής κρίσης Ελλάδος

Η κρατούσα άποψη θεωρεί ότι τα αίτια της βαθύτατης οικονομικής κρίσης της Ελλάδος, είναι αποκλειστικώς οικονομικά. Ωστόσο, οι ίδιοι παρατηρητές συμφωνούν, ότι η οικονομική αυτή κρίση συνδέεται με την ηθική συνείδηση των πολιτών.

Η σχετικά πρόσφατη μα δραστική αλλοίωση της συνείδησης των πολιτών  έχει διευκολύνει, αν όχι δημιουργήσει τις καθαυτές οικονομικές αιτίες της κρίσεως: φοροδιαφυγής, το δίδυμο της  δωροδοκίας/δωροληψίας, , και γενικότερα εκτεταμένη διαφθορά με τις ποικίλες εκφάνσεις της.

 Για παράδειγμα, η φορολογική συνείδηση, δεν είναι στην ουσία της παρά ηθική - κοινωνική συνείδηση, αφού η εκπλήρωση ή μη των φορολογικών υποχρεώσεων, απεικονίζει τη βαθύτερη ηθική στάση των συμπολιτών απέναντι στους «άλλους»,  οι οποίοι και τελικά  γίνονται αρνητικοί αποδέκτες της φοροδιαφυγής.

Δεν πρέπει ωστόσο να λησμονείται ότι οι ανωτέρω συμπεριφορές προέρχονται από μέλη της Εκκλησίας, στην οποία φέρεται, κατά την ίδια, να ανήκει η «συντριπτική πλειοψηφία» των Ελλήνων.

 Μήπως όμως θα έπρεπε, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, αντί η Εκκλησία μας να «γκρινιάζει» για τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, που υφίσταται η ίδια, όπως και οι κοσμικοί οργανισμοί, να κάνει την αυτοκριτική της σχετικά με το πραγματικό (και όχι πλασματικό ή φαντασιακό, λέγε: βολικό) βαθμό στον οποίο τα μέλη της είναι και ειλικρινείς φορείς μίας ακέραιης ηθικής συνείδησης;

Με άλλα λόγια, μήπως θα έπρεπε να συζητήσουμε το βαθμό της αποτυχίας της Εκκλησίας, να εμπνεύσει στην ηγεσία της και  στα μέλη της μία ηθική και φιλο-κοινωνική στάση στη συμπεριφορά τους;

Πώς όμως θα  μπορούσε μια θρησκευτική ηγεσία, όταν εκούσια αφήνεται να  «διαφθείρεται» να οδηγήσει τους πιστούς της σε μια ηθική και φιλο – κοινωνική χριστιανική συμπεριφορά;

III.   Επιπτώσεις οικονομικής κρίσης

Α.   Σήμερα αποδεικνύεται ότι  η οικονομική κρίση επιδρά άμεσα, στην όλη λειτουργία των εκκλησιαστικών οργανισμών, με δυο κύριες εκδηλώσεις .

- Στην εσωτερική οργάνωση, διοίκηση και διαχειριστική τους λειτουργία, με συνεπακόλουθη αδυναμία να συνεχίσουν την ομαλή λειτουργία τους,  λόγω της μείωσης των οικονομικών εσόδων. Η κατάρρευση της κρατικής μηχανής και η σημαντική μείωση χορηγιών εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας προς την Εκκλησία, έφερε σε πολύ δύσκολη θέση τη συνέχιση της λειτουργίας των θεσμών της, που χρηματοδοτούντο κυρίως από το κράτος.

- Στην ποιμαντική τους δραστηριότητα (pastoral care/treatment of people).

Τούτο, διότι όταν η λειτουργία ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού (όπως είναι και η Εκκλησία Ελλάδος) στηρίζεται και στις εθελοντικές οικονομικές προσφορές των μελών του ή τρίτων, η μείωση των συνεισφορών τους, θέτει αντίστοιχα την Εκκλησία σε αδυναμία να ανταποκριθεί στην ‘παροχική της λειτουργία’ προς ασθενέστερα μέλη της κοινωνίας.

Ξαφνικά, ολόκληρα τμήματα της φιλανθρωπικής και  κοινωνικής δράσης της Εκκλησίας  παρακμάζουν, με άμεσες συνέπειες – ακόμη και στο επίπεδο της άμεσης επιβίωσης - σε συνανθρώπους μας που λαμβάνουν τα χρειώδη από τον εκκλησιαστικό οργανισμό.

Β.      Η  χρηματοδότησή των εκκλησιαστικών οργανισμών

Υπάρχουν δυο κατηγορίες εκκλησιαστικών οργανισμών βάσει του τρόπου χρηματοδότησής  τους.

a.  Οι Οργανισμοί που χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό, όπως είναι π.χ. οι Μητροπόλεις, οι Ενορίες, οι Εκκλησιαστικές Ακαδημίες, οι Μονές του Αγίου Όρους.

b.   Οι Οργανισμοί που λειτουργούν με  αυτοχρηματοδότηση, όπως είναι συνήθως τα μοναστήρια, οι θρησκευτικοί φιλανθρωπικοί σύλλογοι, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα, και οι ενορίες του Παλαιού Ημερολογίου, που δεν ανήκουν στην Εκκλησία Ελλάδος.

Είναι γεγονός, ότι η παρούσα οικονομική κρίση βλάπτει άμεσα και κυρίως την πρώτη κατηγορία. Δημιουργείται πρόβλημα συνέχισης της λειτουργίας θεσμών της Εκκλησίας της Ελλάδος και είναι άμεση η ανάγκη να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, ώστε να επιβιώσουν.

Πρέπει να ευρεθούν έσοδα από άλλες πηγές, ώστε να αναπληρωθούν οι απώλειες εσόδων από την Πολιτεία, που μειώνει συνεχώς την χρηματοδότηση προς την Εκκλησία.

{Είναι ενδιαφέρον ότι η Τράπεζα της Ελλάδος ζήτησε το 2011 να μεταφερθούν όλα τα διαθέσιμα κεφάλαια των εκκλησιαστικών φορέων σε Κοινό Λογαριασμό όλων των ΝΠΔΔ που τηρείται στην ΤτΕ προκειμένου να επενδύονται σε ομόλογα του Ελληνικού  Δημοσίου, όπως προέβλεπαν δυο νόμοι του 1950 και του 1997 για τα ΝΠΔΔ. Η Εκκλησία Ελλάδος αντέδρασε έντονα με βάση τις αποφάσεις του ΕυρΔΔΑ που αναγνωρίζουν ότι ναι μεν έχει νομική μορφή ΝΠΔΔ αλλά είναι μη κυβερνητικός οργανισμός. Τελικά το θέμα λύθηκε με νομοθετική εξαίρεση των φορέων της Εκκλησίας  (νόμος 3986/2011)}.

Παραδείγματα νέων δυσμενών οικονομικών μέτρων

1     1.     Διορισμοί ιερέων και εκκλησιαστικών υπαλλήλων

Σύμφωνα με τα νέα μέτρα, οι ιερείς και όσοι εκκλησιαστικοί. υπάλληλοι πληρώνονται από τον κρατικό προϋπολογισμό  υπόκεινται προκειμένου να διοριστούν, στον κανόνα της αναλογίας 5 αποχωρήσεις προς 1 πρόσληψη. (όπου 5  αποχωρήσεις εννοούνται από όλο το δημόσιο τομέα και όχι μόνο από την Εκκλησία). Ο κανόνας αυτός θα ισχύει μέχρι να λήξει το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Ανάπτυξης.

 Αυτό πρακτικά σημαίνει, ότι κάθε έτος ανάλογα με τις αποχωρήσεις του προηγούμενου έτους,  ο Υπουργός Εσωτερικών εγκρίνει με βάση την αναλογία 5 προς 1 (η οποία για το έτος 2011 ήταν 10 προς 1) νέες θέσεις για όλη την Ελλάδα. Αυτές τις νέες θέσεις, τις κατανέμει με την ίδια απόφαση του σε κάθε Υπουργείο. Από εκεί και έπειτα το κάθε Υπουργείο κατανέμει τις θέσεις που του δόθηκαν σε κάθε υπηρεσία και φορέα του.  Έτσι π.χ. αν εγκριθούν 1.000 θέσεις για το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων η Εκκλησία θα περιμένει από αυτές τις 1.000 θέσεις να της χορηγηθούν κάποιες για να διορίσει τους ιερείς που έχει ανάγκη. Από τις ίδιες όμως θέσεις θα πρέπει να διοριστούν δάσκαλοι στα δημοτικά σχολεία και καθηγητές στα γυμνάσια και τα λύκεια.

2      2.     Διακοπή χρηματοδότησης.

Το Υπουργείο Παιδείας έχει εξαγγείλει ότι θα προχωρήσει σε διακοπή της χρηματοδότησης στις Εκκλησιαστικές Ακαδημίες. Αυτές αποτελούν παραγωγικές σχολές στελεχών της Εκκλησίας και χορηγούν πτυχία διαφόρων γνωστικών αντικειμένων που ενδιαφέρουν την Εκκλησία (π.χ. θεολογία, μουσική κλπ.)

Η Εκκλησία Ελλάδος, αυτή τη στιγμή είναι αδύνατο να αναλάβει το κόστος της υποστήριξης των έξι Εκκλ. Ακαδημιών που υπάρχουν και λειτουργούν στην χώρα.

 3.     Αυξημένη φορολόγηση εκκλησιαστικής περιουσίας και δωρεών.

Με νέο νόμο, η ακίνητη εκκλησιαστική περιουσία φορολογείται  (νόμος 3842/2010) με συντελεστή τριπλάσιο από αυτόν που ισχύει για τα ΝΠΔΔ (δηλ. με τρία τοις χιλίοις, αντί ένα τοις χιλίοις). Εξαιρείται από τον φόρο μόνο όποιο ακίνητο χρησιμοποιείται για λειτουργικούς και θρησκευτικούς σκοπούς. (π.χ. ναοί, μοναστήρια). Επομένως υπόκεινται στον φόρο και όλα τα ακίνητα που μπορεί να παραμένουν αναξιοποίητα πολλές φορές επειδή η Πολιτεία έχει κηρύξει την απαλλοτρίωση τους αλλά δεν έχει χρήματα να προχωρήσει την απαλλοτρίωση και τυπικός ιδιοκτήτης εδώ και δεκαετίες παραμένει η Εκκλησία χωρίς όμως να μπορεί ούτε να τα πουλήσει ούτε να τα  αξιοποιήσει διότι είναι δεσμευμένα.

Με τον ίδιο νόμο, τα μισθώματα της Εκκλησίας από τα ακίνητα της,  επίσης φορολογούνται με συντελεστή ανώτερο ακόμα και από εκείνα των ιδιωτών (νόμος 3842/2010) με συντελεστή δηλ. 20% κάθε έτος.

Επίσης καταργήθηκε η φοροαπαλλαγή όσων δωρίζουν ακίνητα και χρήματα στην Εκκλησία και φορολογείται πλέον με συντελεστή 0,1 % για δωρεές και κληρονομιές άνω των 1000 ευρώ. Είναι γεγονός ότι μετά τις αντιδράσεις της επίσημης ηγεσίας της Εκκλησίας Ελλάδος, μειώθηκαν στο ελάχιστο οι συντελεστές φόρου για δωρεές (προς ναούς-μονές), από 10% και 5% σε 1% και 0,5% αντίστοιχα. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι ότι η νέα αυτή φορολόγηση, έστω και μικρή, αποθαρρύνει τον κόσμο στο  να δίνει βοήθεια στο φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας.

 4.  Περικοπές στους μισθούς  και οικονομική δυσχέρεια των ιερέων

Το πρόγραμμα της κυβέρνησης για μείωση των μισθών στο δημόσιο τομέα, συμπεριέλαβε και τους κληρικούς. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ακόμη και οι διάκονοι, οι εφημέριοι και οι ιεροκήρυκες «ξεσηκώθηκαν» για τις περικοπές στους μισθούς τους και προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την ακύρωση τους. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, σ’ αυτούς συμπεριλαμβάνονται κληρικοί, οι οποίοι παράλληλα κατέχουν και υπαλληλική θέση στον Δημόσιο τομέα (εκπαιδευτικοί, διάφοροι υπάλληλοι κ.λπ.).

Μετά τα νέα μέτρα, σύμφωνα με το ενιαίο μισθολόγιο (Ν. 4024/2011), οι ιερείς που κατέχουν ταυτόχρονα και δεύτερη θέση στο Δημόσιο, Ν.Π.Δ.Δ. και Ο.Τ.Α., θα λαμβάνουν πλέον το σύνολο των αποδοχών της οργανικής τους θέσης και μόνο το 30% των αποδοχών της δεύτερης θέσης στην οποία απασχολούνται.

Με τις μειώσεις των μισθών, αλλά και την μείωση της οικονομικής δυνατότητος των πιστών να βοηθούν τους ιερείς, άρχισε πλέον να παρατηρείται και αδυναμία των ιερέων να ανταπεξέλθουν οικονομικά στο έργο τους. Ειδικά ιερείς στην ύπαιθρο, που καλούνται να ταξιδεύουν και να καλύπτουν με δικά τους έξοδα κίνηση αυτοκινήτου το πρόβλημα αυξάνεται μέρα με τη μέρα και είναι άγνωστο πόσο θα μεγαλώσει. Ήδη πολλοί φοβούνται πλέον «ερήμωση» της υπαίθρου από ιερείς, που δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στα αυξανόμενα έξοδα κίνησης αλλά και συντήρησης της οικογένειάς τους.

IV.  Θα έχει και θετικά αποτελέσματα η οικονομική κρίση στην Ελλάδα για την Εκκλησία;

Για πρώτη φορά στη σύγχρονη Ελλάδα, έπαψε να θεωρείται αυτονόητο το ότι η Πολιτεία θα καλύπτει όλα τα έξοδα της Εκκλησίας. Αυτή η νέα πραγματικότητα έχει δημιουργήσει ήδη μια σειρά από αντιδράσεις της Εκκλησίας, μερικές επικεντρώθηκαν σε δευτερεύοντα ζητήματα, ενώ κάποιες άλλες προμηνύουν πιο θεμελιώδεις αλλαγές.

1.      Εθελοντές ιερείς.

Κάποιοι Μητροπολίτες, ήδη άρχισαν να χειροτονούν εθελοντές – ιερείς, όχι δηλαδή δημόσιους υπάλληλους. Αυτοί οι νέοι κληρικοί, είτε έχουν έσοδα από μια άλλη δική τους εργασία, είτε δέχονται να λαμβάνουν πολύ μικρό οικονομικό βοήθημα από την τοπική εκκλησία, ώστε να υπηρετήσουν μόνιμα τις ανάγκες μιας ενορίας.. Δεν είναι όμως σίγουρο το  αν θα έχουμε στο μέλλον στην Ελλάδα   βελτίωση της «ποιότητος» στον κλήρο ή υποβάθμιση.

2.       Κατάργηση της υποχρεωτικής αμφίεσης του κλήρου;

         Η καινούργια γενιά των κληρικών που δεν είναι πλέον  «δημόσιοι υπάλληλοι», αλλά μπορεί να έχουν ως δεύτερη απασχόληση την ιερατική ιδιότητα, δεν μπορεί να «υποχρεωθούν» στην υποχρεωτική αμφίεση του κλήρου, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα. Ήδη διάφοροι επαγγελματίες που δέχονται να υπηρετήσουν και ως ιερείς, πηγαίνουν στις εργασίες τους, με τη συνήθη ενδυμασία,  και υπηρετούν ως κληρικοί όταν είναι εορτές ή Κυριακή για τις Θείες Λειτουργίες. Το γεγονός αυτό πιθανόν να αποδειχθεί θετικό, με την έννοια ότι νέοι κληρικοί και νέες κοπέλες που είχαν «πρόβλημα» με την υποχρεωτική αμφίεση, δεν θα διστάζουν πλέον να βοηθήσουν την εκκλησία τους ως ιερείς και πρεσβυτέρες.

3.       Αυτοχρηματοδοτούμενη Εκκλησία

Η οικονομική κρίση επίσης, οδηγεί σήμερα σε σκέψεις πλήρους  αναδιοργάνωσης των οικονομικών της Εκκλησίας.

Α.     Για πρώτη φορά φαίνεται η ανάγκη για αύξηση εσόδων, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση της Εκκλησίας. Έτσι άρχισε ήδη η συζήτηση για δημιουργία επιχειρήσεων της Εκκλησίας με στόχο την απόκτηση πόρων.

Β.  Αναγκαίος επίσης θεωρείται ο ανασχεδιασμός και η αναδιοργάνωση του οικονομικού συστήματος, με λήψη άμεσων αποφάσεων, ώστε να καλυφθούν οι δαπάνες:

- Για σπουδές και ετοιμασία υποψηφίων ιερέων και θεολόγων καθηγητών

- Για χρηματοδότηση  μισθών των ιερέων και εκκλησιαστικών υπαλλήλων

- Για αύξηση – δημιουργία κεφαλαίων λόγω απώλειας εισοδημάτων λόγω φόρων

- Για κάλυψη αναγκών φιλανθρωπίας και ιδρυμάτων της Εκκλησίας

- Για τη συντήρηση ναών / ανέγερση νέων, και μέριμνα για τα σημαντικά εκκλησιαστικά μνημεία.

       4. Καταπολέμηση της διαφθοράς.

Οι δυσκολίες της κρίσης, δίνουν την ευκαιρία στην Εκκλησία Ελλάδος, να κάνει την απαραίτητη αυτοκριτική. Είναι μια θαυμάσια ευκαιρία για την καταπολέμηση της διαφθοράς, ειδικά στις  ΜΚΟ της Εκκλησίας,  που ήδη έχουν κατηγορηθεί για μεγάλα οικονομικά σκάνδαλα.

Η  αξιοκρατία στην πρόσληψη στελεχών, οι αυστηροί έλεγχοι στα οικονομικά των εκκλησιαστικών οργανισμών, η εκπαίδευση ειδικών στελεχών, ο έλεγχος της διαχείρισης  των κληροδοτημάτων και άλλα πολλά, μπορεί να έχουν γίνει σήμερα πιο αναγκαίος στόχος, από κάθε άλλη εποχή. Ειδικά  για λόγους επιβίωσης αλλά και για να μπορέσει η Εκκλησία να γίνει παράδειγμα, ότι τα στελέχη της μπορεί να είναι ταυτόχρονα και ηθικά και χρήσιμα στην κοινωνία των πολιτών.

V.     Ο Μουσουλμανισμός, στην Ελλάδα. Μια νέα πρόκληση και προοπτική;

Ένα καινούργιο ζήτημα για την Ελλάδα είναι,  και η αλλαγή των πληθυσμών και η παρουσία άλλων θρησκειών.

Για παράδειγμα, με την παρουσία των μουσουλμάνων μεταναστών και προσφύγων  στην Ελλάδα, θεωρούν πολλοί, ότι τα πράγματα είναι απλά.

Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε την κατάλληλη γνώση και προσέγγιση  στο θέμα αυτό.

Το να βοηθήσουμε τους πληθυσμούς των μεταναστών, χωρίς να ζημιωθούμε, δεν είναι μόνο θέμα φαγητού, υγείας  και κατοικίας, για τους άστεγους πρόσφυγες ή μετανάστες.

Χρειάζεται σωστή γνώση του πολιτιστικού τους περιβάλλοντος από το οποίο προέρχονται.

Πόσοι άραγε, γνωρίζουν  σήμερα ότι στην Ελλάδα, έχουμε πέντε έξι διαφορετικές μουσουλμανικές δοξασίες, που δεν είναι φιλικές μεταξύ τους?

Πώς μπορεί κανείς, να βοηθάει την μια μουσουλμανική κοινότητα, και να αγνοεί την άλλη? 

(Σουνίτες, Σιίτες, Δρούζοι, Αλεβίδες, Αχμαντίγια, Μπεχτασί, δεν είναι ακριβώς το ίδιο). Ούτε μπορεί να αφήνεται ανεξέλεγκτος ο καθένας να παρουσιάζεται δημόσια ως ο εκπρόσωπος όλων των «μουσουλμάνων Ελλάδος».

Τα κατάλληλα στελέχη που χρειάζονται από την ελληνική πολιτεία, για τις Δημόσιες Υπηρεσίες, για τα σχολεία, αλλά και οι κατάλληλα  εκπαιδευμένοι Ιερείς που χρειάζεται η κρατική Εκκλησία Ελλάδος, δεν φαίνεται να υπάρχουν. Ασχολείται άραγε κανείς σοβαρά? Σκέφτεται επίσης κάποιος εκκλησιαστικός οργανισμός, την νέα προοπτική ιεραποστολής και κατήχησης, όλων αυτών που πλησιάζουν μια ορθόδοξη χριστιανική κοινωνία?

Απαιτείται άμεσα καταγραφή των αναγκών της νέας πραγματικότητας, προγραμματισμός, και ετοιμασία κατάλληλων προγραμμάτων, πριν γίνει ένα μη ελεγχόμενο χάος, στην κοινωνία των Ελλήνων ορθοδόξων πολιτών και υπάρξει αλλοίωση της ελληνικής – χριστιανικής παράδοσης που διατηρήθηκε αιώνες.

Συμπεράσματα:

1.       Η Ορθόδοξη Εκκλησία Ελλάδος, ως κοινωνία πολιτών, έχει υποστεί σοβαρές συνέπειες από την οικονομική κρίση των τελευταίων ετών. Το ζήτημα αυτό άρχισε ήδη να απασχολεί τους πιστούς και την εκκλησιαστική ηγεσία.

2.       Kατά τη διάρκεια της κρίσης η κοινωνία των πολιτών, και ειδικότερα οι ευαίσθητες ομάδες της κινδυνεύει να στερηθεί του φιλανθρωπικού έργου της εκκλησίας. Χρειάζεται μια άμεση και έντονη αντίδραση.

3.      Οι αρνητικές συνέπειες της παρούσας κρίσης μπορεί να συρρικνώσουν τον κοινωνικό ρόλο και το έργο της Εκκλησίας Ελλάδος και των Οργανισμών της μακροπρόθεσμα.

4.      Η παρούσα κρίση,  δημιουργεί   σημαντική ευκαιρία για ουσιαστική βελτίωση της εκκλησίας  που να εξικνείται πέραν της διοικητικής της δομής και λειτουργίας και να περιλαμβάνει θεμελιώδεις αξίες, όπως η αξιοκρατία, η διαφάνεια και η λογοδοσία. και πέρα  από αυτά την απόλυτη προσαρμογή  στις διδασκαλίες του Χριστού, του ιδρυτή της.

5.      Η Εκκλησία αν δεν πάρει άμεσα συγκεκριμένες αποφάσεις και μέτρα αντιμετώπισης των προβλημάτων, πιθανόν να οδηγηθεί σε απομόνωση και περιθωριοποίηση του ρόλου της.

6.      Η πρόσκληση για την ανανέωση είναι σαφής. Η προσέγγιση στην αλλαγή πρέπει να προέρχεται από βαθιά ενδοσκόπηση, αναλυτική αξιολόγηση των σημερινών τρόπων λειτουργίας, από δημιουργικότητα, με ένθερμες προσευχές, και, το πιο σημαντικό, με τη χάρη του Θεού του Παντοκράτορα.

*     *AHEPA, Webster University, Culture Center, Athens, Greece, 20 Απριλίου 2017.

* *first edition: "Economic crisis & impact for decision making for the church in Greece", WSCF, Bratislava,  Slovakia,  31 – 3- 2012

Crisis & impact for the church in Greece. New challenges.

I.            The Orthodox Church as a "citizens' society".

Α.     The Orthodox Church is not characterized by boundaries with the rest of society. As discussed, the Church is also a broader "citizens' society". This means two things: 

First,  the continuous interaction between Church and State or society.

The ecclesiastic organization, as a part of society, is not only generally distinct for the positive and negative elements characterizing the same, but is also substantially affected at times by the economic, political crises or crises of any other form.

Second,  the members of the Church bear in full all the rights and obligations of Greek citizens. This practically means that the Christians as citizens must conform to the laws of the state, as to issues of organization, administration, taxation etc.

Β.    The Organizational structure:  Metropolises, Parishes, Monasteries 

These basic structures govern the operation of the Church as well as its spiritual, worshipping, charity and other events.

C.     Other Orthodox Communities and ecclesiastic jurisdictions in Greece:

Mount Athos (Άγιο Όρος), Old Calendar, Patriarchal Dependencies (Μετόχια), private hermitages etc.

In Greece, as indeed in other countries of Europe and America too, there are more than one ecclesiastic jurisdictions.

      The unusual circumstance in Greece is that the financial assistance of the Greek State operates unilaterally in favor of the official Church of Greece.  This happens because, the Church of Greece as a legal person of public law enjoys privileges denied to other religious communities.   Namely while, the priests of the "Church of Greece" are appointed by the state, which also pays their salaries, priests of other jurisdictions, e.g.. of the old Calendar, do not enjoy this privilege although they serve the religious needs of Greek citizens.  

ΙΙ.     The causes of the modern economic crisis in Greece

The prevailing view is that the causes of the profound economic crisis in Greece are exclusively economic.  However, the same observers agree that this economic crisis is related to the moral consciousness of citizens.

The relatively recent, but crucial, deterioration of the consciousness of citizens has facilitated, if not indeed created, the very economic causes of the crisis:  tax evasion, the set of   bribery / venality, and generally the widespread corruption in its various forms. 

 For example, tax awareness, is nothing else but moral in essence -social consciousness, since payment or nonpayment of tax obligation, shows the deepest moral attitude of citizens towards the "others", who finally become indeed the negative receivers of tax evasion.

However, we should not forget that the abovementioned attitudes come from members of the Church, where the "vast majority" of Greeks seems to belong, in accordance to the same.

Yet could it be that, exactly for this reason, our   Church should, instead of "whining" for the impact of the economic crisis experienced by the same, like secular organizations,  go under some self-criticism  as to the real (and not the fictional or imaginary, aka: convenient) extent to which its members are also true agents of an integral moral conscience? 

In other words, should we discuss the extent of failure of the Church, to inspire its leaders and members of a moral and social-friendly stance in their attitudes?

Yet,  how could a religious leadership lead its faithful to a moral and social-friendly Christian behavior, when it intentionally allows to be "corrupted".  

III.   Economic crisis impact 

Α. Today it is proven that the economic crisis   directly affects the entire operation of ecclesiastic organizations, with two main demonstrations. 

- In the internal organization, administration and managerial operation, with subsequent failure to continue their smooth operation, due to the reduction of financial revenue.  The collapse of the state mechanism and the significant reduction of sponsoring by the Greek state to the Church, made the continuation of its establishments that were mainly funded by the state, particularly difficult.

- In their pastoral activity (pastoral care/treatment of people).

This is because, when the operation of a non-profit organization (such as the Church of Greece) is also based on voluntary financial offers from its members or third parties, the reduction of such contributions, makes it impossible for the Church to respond to its "operation of providing" for the weakest members of society. 

Suddenly, entire sections of the charity and social activity of the Church deteriorate, with direct impact - even as to issues of survival- on our fellow men who receive utilities from the ecclesiastic organization. 

B. The funding of ecclesiastic organizations

There are two categories of ecclesiastic organizations based on the way their are funded.

a.Organizations funded by the state budget, such as e.g. the Metropolises, the Parishes, the Ecclesiastic Academies, the Monasteries of Mouth Athos.

b.  Organizations operating by self-funding, such as usually monasteries, religious charity associations, nongovernmental organizations, various charity institutions, and the parishes of the Old Calendar, that do not belong to the Church of Greece.

It is a fact, that the present economic situation has a direct adverse effect mainly on the first category.  There is a problem in the continuation of operation of the establishments of the Church of Greece and it is imperative that they adjust to the new circumstances in order to survive. 

Revenue from other sources must be found, so that the loss of revenue from the State, that is continually reducing its funding to the Church, will be replenished.

{It is interesting that the Bank of Greece asked in 2011 that all available capitals of ecclesiastic bodies be transferred to a Joint Account of all Public Entities, kept in the Bank of Greece, so that they can be invested in Greek State Bonds, as provided by two Public Entities laws of 1950 and 1997. The Church of Greece had an intense reaction, based on decisions of the European Court of Human Rights that recognise the Church as having the legal form of a Public Entity but not as being a governmental organisation.  Finally the matter was settled by legislative exception of the bodies of Church (law 3986/2011)}.

Examples of new adverse economic measures 

1.       Appointments of priests and ecclesiastic clerks 

According to the new measures, priests and the ecclesiastic clerks that are paid by the state budget, in order to be appointed are subject to the ratio 5 departures to 1 recruitment. (Where 5 departures are deemed from the entire public sector, not only from the Church). This rule shall apply until the expiration of the Medium-Term Fiscal Development Program.

This in practice means, that every year, depending on the departures of the previous year, the Interior Ministry approves new positions for the entire Greece based on the 5 to 1 ratio (which was 10 to 1 for year 2011)   These new positions, are allocated by his same decision to each Ministry.  Then every Ministry allocates the positions given to each office and body of thereof.  Thus, e.g. if 1000 positions are approved for the Ministry of Education and Religion, the Church shall have to wait out of these 1000 positions that some may be allocated to it in order to appoint the priests that it needs.  However from the same positions teachers in elementary schools, high schools and Lyceums must also be appointed.

2.       Funding termination.

The Ministry of Education has announced that it shall proceed to the termination of funding for Ecclesiastic Academies. These are the productive schools of officials of the Church and issue degrees of various cognitive subjects of interest to the Church (e.g. Theology, music etc.) 

The Church of Greece, at the moment is unable to undertake the cost for the support of the six Ecclesiastic Academies that are active and operate in the country.

            3.  Increased taxation of the ecclesiastic property and donations.

Under a new law the ecclesiastic property shall be taxed (law 3842/2010) with a tax rate three times higher than the applicable one for Public Entities (namely three thousandths instead of one thousandth). Only properties used for operational and religious purposes are exempt of the tax.  (e.g. churches, monasteries)  Therefore all properties that may not be used, often because the State has declared their expropriation but has no money to proceed to the expropriation and that have the Church as their formal owner for decades, without the latter being able neither to sell them or use them, since they are seized, are subject to the tax.

Under the same law, the rents of the Church from its property, are also taxed with a tax rate higher even than that of private owners (law 3842/2010), namely with a 20% rate annually.

Furthermore the tax exemption for those donating property and money to the Church is abolished and they are now taxed with a 0.1% rate for donations and inheritances over 1000 euro’s. It is a fact that after the reactions of the official leadership of the Church of Greece the tax rates for donations (to churches - monasteries) were reduced to a minimum, from 10% and 5% to 1% and 0,5% respectively. The result is naturally that this new taxation, small as it may be, discourages people from assisting the charity activity of the Church.

              4.  Cuts in salaries and financial hardship of priests

The program of the state for the reduction of salaries in the public sector, also includes the clergy.  It is typical that even deacons, parsons and preachers "rioted" for the cuts in their salaries and appealed to the Council of State for their cancellation.  According to the press, these include members of the clergy, who also have a clerk position in the Public Sector (teachers, various clerks, etc.)

After the new measures, according to the single payroll (L. 4024/2011), priests also holding a second position in the Public Sector, Public Entities and Local Governments, shall now receive the total of the pay for their organic post and only 30% of the pay for the second post where they are employed.

After the reductions of salaries, and the reduction of the financial capacity of the faithful to assist the priest, priest are now unable to financially meet the demands of their work.  Particularly priests in the countryside, that has to travel and cover their own transportation costs, increasingly face this problem, the extent of which we cannot foretell.  Many people fear a "devastation" of priests in the countryside, since they will not be able to cope with the increased cost of transportation and the costs to support their families.

IV. Will the economic crisis also have positive results for the Church in Greece?

For the first time in modern Greece, the notion that the State shall always cover all expenses of the Church is being questioned.  This new reality has already produced a number of responses by the Church, some nascent or focused on secondary issues, whereas some others portend more fundamental changes.

1.      Non-salaried priests

 Some Metropolitans have already started to ordain volunteers-priests, namely non public officials. These new members of the clergy, either have revenue from another private employment, or accept receiving a very small financial aid from the local church so as to permanently serve the needs of a parish.  Yet it is not certain whether this will result in a future improvement of the "quality" in the clergy in Greece or deterioration. 

2.       Abolishment of the mandatory vestments of the clergy?

         The new generation of the clergy that are no longer "public official", but may have priesthood as second employment cannot be "obliged" to mandatory vestments of the clergy, as it happened to this day. Already various professionals who accept to serve as priests too, go to their jobs in their usual attire, and serve as clergy on holidays or on Sunday for the Holy Mass.  This fact may prove to be a positive development, in the sense that new members of the clergy and new girls who had a "problem" with mandatory vestments, shall no longer hesitate to help their churches as priests and priest's wives.

3.       Self-funded Church

The economic crisis also leads to thoughts for the complete reorganization of the economics of the Church.

Α. For the first time the need for an increase of revenue is now obvious, and this is a necessary requirement for the survival of the Church. Thus a debate has already started for the creation of Church businesses aiming at the acquisition of resources. 

Β. The replanning and reorganization of the economic system is also deemed necessary for the taking of immediate decisions, in order to cover expenses:

- For studies and preparation of candidate priests and theologians teachers

- For the funding of salaries of priests and ecclesiastic clerks

-For the increase - creation of capitals due to loss of revenue due to taxes

-For covering needs of charities and institutions of the Church

-For the maintenance of churches/ building new churches, and care for significant ecclesiastic monuments.

 Combating corruption.

The hardships of the crisis, give the opportunity to the Church of Greece to face the necessary self-criticism. This is a splendid opportunity to combat corruption, particularly in the NGOs of the Church that have already been accused for great economic scandals.

The meritocracy in the recruitment of officials, the strict inspections in the economics of the ecclesiastic organizations, the training of special officials, the control of management of the inheritances and many more, may have become the most necessary goal today than any other time.  Particularly for reasons of survival, but also so that the Church may set the example, that its officials can be at the same time moral and useful to the society of citizens. 

V.  Islam in Greece. A new challenge and prospect?

A new issue for Greece is the change in the populations and the presence of other religions.

For example, with the presence of the Muslim migrants and refugees in Greece, many believe that things are simple.

This means that we lack the proper knowledge and approach to this matter.

Helping the populations of the migrants without losing out is not just a matter of food, health and housing for the homeless refugees or migrants.

Right knowledge of their cultural environment from which they come is needed.

How many know that today in Greece we have five or six different Muslim denominations, which are not amicable between them?

How can someone help one Muslim community and be ignorant of the other? 

(Sunnites, Shiites, Druses, Alevis, Ahmadiyya, Bektashi, are not quite the same).  Nor can each one be left uncontrolled to present themselves publicly as the representative of the “Muslims of Greece”.

It seems that the proper cadres needed by the Hellenic State for Public Services, for the schools, but also the properly trained Priests that the state Church of Greece requires simply do not exist. Is anyone dealing seriously with this problem? Also is any ecclesiastical organization considering the new prospect of missionary work and catechism of all those who approach an Orthodox Christian society?

What is required is the immediate recording of the needs of the new reality, the planning and preparation of suitable programs, before an uncontrollable chaos breaks out in the society of Greek Orthodox citizens and there is alteration of the Greek – Christian tradition that has been preserved for centuries.

Conclusions.

1.      The Orthodox Church of Greece, as a society of citizens, has suffered a significant impact of the economic crisis of the last years.  This issue is already of concern for the faithful and the ecclesiastic leadership. 

2.During the crisis, the society of citizens, and particularly its sensitive groups are threatened by a deprivation of the charity work of the Church. An immediate and vigorous response is needed.

3.      The negative impact of the present crisis can shrink the social role and work of the Church of Greece and its Organization in the long term.

4.      The present crisis, creates a significant opportunity for an essential improvement of the church, that will go beyond its administrative structure and operation and shall include fundamental values, such as meritocracy, transparency and  accountability and more than that its perfect alignment with the teachings of Christ, its founder.

5.      Unless the Church takes immediately specific decisions and measures to cope with problems, it may be directed to isolation and marginalization of its role. 

6.      The call for renewal is clear. The approach to change must come from deep introspection, analytical evaluation of the current operational modes, creativity, fervent prayers, and, most important, through the grace of God Almighty.

*AHEPA, Webster University, Culture Center, Athens, Greece, 20 Απριλίου 2017.

**first edition: "Economic crisis & impact for decision making for the church in Greece", WSCF, Bratislava,  Slovakia,  31 – 3- 2012